Мазмұнды Көшіру

https://www.nvrislam.net/index.php?j=kz&post=8074
Сұхбат: байқа, олар ақиретте сауабыңды алу үшін кезекке тұрады (2025.02.10 / Хижра 1446-жыл 11-Шағбан)
Исламбол (Станбул), Түркия.

Әс-сәламу Әлейкум уа Рахматуллахи уа Баракатуху.
Ағузубиллаһи Минаш-шайтанир ражим, Бисмиллахир Рахманир Рахим.
Уа с-салату уа с-Саламу ғалә Расулина Мұхамадин Сәйиди л-Ауалина уа л-Ақирин, Мәдәт я РасулАллаһ, Мәдәт я Сәдәти Әсхаби Расулилаһ, Мәдәт я Машайқина, Дәстүр Мәуләнә Шайық Абдуллаһ әл-Фәйз әд-Дағыстани, Шайық Мұхаммад Назым әл-Хаққани, Мәдәт. Тәриқатуна әс-Сұхбах уа л-Қайру фи л-Жәмиях.

(United Kingdom, Smethwick, Smethwick Jamia Masjid-да айтылған сұхбат) Пайғамбарымыз ﷺ үмбетті оятып, сақ болуға, алданып қалмауға шақырады, ол «لاَ يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ‏» (мүмин бір тесіктен екі рет шақтырмайды) дейді, бұның мағынасы сол, мүмин ұқсас бір тесіктегі жыланға өзін екі рет шақтырмайды демекілік-дүр, әрине, ерте заманда жылан көп болған болып, жердегі бір тесіктен оны жылан шағып алған болса, ол осы тесіктен сақ жүретін болады. Бірақ бұның мағынасы тек жылан ғана емес, барлық істен сақ болуды білдіреді, біз қазір өзімізді шағып, тістейтін жыланды да таба алмаймыз, алайда қазір жыланнан да қауіпті нәрселер өріп жүр, шайтан бар, жаман адамдар бар, олар сізден барлығын алғысы келеді, олар сіздің ақшаңызды, жеріңізді және басқа көптеген нәрселерді алғысы келеді, сондықтан сақ болыңыз, пайғамбарымыз ﷺ ның айтқаны міне осы. Өзіңізге көңіл бөліңіз, барыңызды жақсы сақтаңыз, себебі ол Алла ﷻ дан берілген сауға, әсіресе иманды сақтаңыз, оны сізді алдап, иманыңызды алып кетпекші болған адамдарға тастап қоймаңыз, оянуыңыз керек, алданбаңыз, көптеген адамдар «біз оны көрдік, мұны көрдік, одан я бұдан түгіленді естідік, соңыра біз тура жолды тастап, басқа ұқсамаған жолдарға түсіп кеттік, ал одан түк пайда жоқ екен, олар бізге тек жаман нәрселерді үйретті» деп жатады.

Сіз сақ болуыңыз керек, пайғамбарымыз ﷺ ның пайғамбар мешітіне келген бір бедеуиге айтып кетікеніндей үлгіде болалық, бір бедеуин түйесін байламастан мешіт сыртына тастап, намаз оқуға кетіп қалады, намаздан соң түйесін мінібек болып іздейді, қараса, түйесі жоқ, оны таба алмай қояды, ол пайғамбарымыз ﷺ ға ренжіп, «менің түйем бұл жерден кетіп қалыпты, жоғалып кетті» дейді. Пайғамбарымыз ﷺ одан «қашан қойдың, оны байладың ба?» деп сұрайды, ол «жоқ, мен қасиетті жерге келдім ғой, мен ол "осы жерден кетпейді, ешқайда бармайды" деп, ойлап қалыппын» дейді, сонда ол бедеуинге, «اعْقِلْ وَتَوَكَّلْ» (оны байла, сосын Аллаға тәуекел ет) дейді, демек әуелі біліңіз, бұндағы «ағқил» сөзі «оны байла» деген мағынада, одан соң Алла ﷻ ға тәуекел етіңіз. Егер сіз оны байлаған соң, адамдар оны алып кетсе, кетіп қалса, содан соң сіздің ренжуге ұқығыңыз бар, бірақ қазір сіз істеуге тиісті істемей тұрып, ренжіп жатсыз, бұл сіздің қателігіңіз болмақ, алайда пайғамбарымыз ﷺ ның мейірімінде, соңыра бедеуин түйесін тауып алады, көптеген адамдар әңгіменің соңын білмей, «бедеуин түйесін сол бойы жоғалытты» дер, бірақ іс соңы да маңызды, пайғамбарымыз ﷺ ның өмірі біздер үшін үлкен ғибырат, әсіресе бұндағы оның «ағқил» сөзі солай, «ағқил уә тауаккал», ағқил мағынасы байлау, оның басқа мағыналары «миыңды істет, ақылыңды істет, даналғыңды істет» дегенді білдіреді, «ақыл, ми» деген мағынаны білдіретін «ақл» деген сөзден келген.

Сондықтан, сіз миыңызды істете біліңіз, Алла ﷻ тек ішіп жеп, өмір сүру үшін ғана жаратқан жоқ, хайуандарда ішіп жейді, өмір сүреді, бірақ оларда не істеу керек, нені істемеу керек екендігін білетін ирада-ерік жоқ, оларда ішіп жеуге және қауіптен сақтануға жетерлік Алла ﷻ берген аз ғана ақыл бар, Алла ﷻ оларға осыны берген. Бірақ Алла ﷻ адам баласына «өздеріне қарасын, отбасына қарасын» деп, ақыл берген, қазір көптеген адамдар басқа адамдар жағынан әрдайым алданып жүреді, алдамшылар оларды «мен бұны істеп беремін, біз оны істеп береміз» деп алдайды, ал соңында олар оларды алдап, ақшасын алып кетеді, сонымен бірге олар оларға ештеңе істей алмайды. Міне бұл да олардың жауапкершілігі, кімде нығымет бар болса, олар оның жақсылыққа әлде жамандыққа істетіліп жатқанына қарауы керек, себебі Алла ﷻ сізге де нығымет берді, нығымет Алла ﷻ дан келеді, Ол сізге осыны берді, сіз сақ болуыңыз керек, алдамкөстерге, жаман адамдарға, қыңыр адамдарға осы нығыметіңізді, ақшаңызды алдырып қоймаңыз, осыған амал етсеңіз, егер ақылды болсаңыз, сіз ақшаңызды бұзықтарға алдыртып қоймайсыз. Бұл жағдай қыңыр адамнан бұрын сіздің өзіңізге пайдалы болмақ, егер алданбасаңыз, сонда манағы жаман адам сізден алдап алған харам ақшамен харам іс істеп, харам тамақ жемейтін болады және отбасымен балаларын харам ақшамен асырамайтын болады, егер олар харам жесе, олар жаман адамға айналады, ал сіз оларға ақшаңызды алданып бергендіктен, олар онымен харам істеді, харам жеді, сондықтан бұнда сіз де мәлім аз мөлшерде жауапкершілік немесе күнә арқалайсыз.

Бұлар өте маңызды, әулиелермен сахабалар харамды мүлдем жемеген, әсіресе иман ағзам Әбу-Ханифа хазірет қонаққа шақырған жерге ешқашан бармаған, адамдар оны сыртқа тамаққа я кезкелген жерге шақырса, ол бармайтын еді, ол хадия яғни сауға-сыйлықты да алмайтын, оларды мүлдем қабылдамайтын еді, олар міне осындай болған. Көптеген адамдар, «біз харам істемедік, бұл өте халал, сіз оны жеуіңіз керек» деп, серт берсе де, жоқ, ол оны ешқашан жемейтін, демек көптеген әулиелер, көптеген ғұламалар аузына сырттан бір тістем асты салмаған, олар асына мысқалдай харамның араласуын қаламаған, олар еш харам жегісі келмеген. Мәселен, бір ғұлама тамақ жеп қойып, оны қайта құсады, ол «бұл не? ол қайдан келді?» дейді, ол оны «өз үйінен келген тамақ екен» деп ойлаған, ал адамдар оған тамақтың оның өз үйінен емес екендігін айтып, «бұл тамақты басқа біреу жіберді» дейді, сондықтан, қараңыз, тіпті олардың денесі ештеңені қабылдамаған. Демек адамдар үшін балаларын жақсы және таза аспен асырау өте маңызды, біреулер адамдарды алдай алса, олар оған қуанады, олар «ох, бүгін біз бір ақымақты алдап, одан мың паунд алдық, бұл оны білмеді» дейді, және олар осы ақшаға үйіне кебап, бұргур я басқа көп нәрселер әкеледі, бірақ бұл тамақ емес, у болмақ, сіз отбасыңызды умен тамақтандырып жатсыз, кім балаларын умен асырағысы келеді? еш адам үйтпес, олар тіпті балаларына ұзақ тұрып қалған тамақты да бергісі келемес.

Сондықтан, біз сұхбаттың басынан, «ағқи», «ақылды бол» деп айттық, миыңызды істете біліңіз, сіз тапқан нәрсенің барлығы сіз үшін пайдалы бола бермейді, көптеген улы нәрселер бар, олар сізді өлтіреді, сізге залал әкеледі, міне бұл Алла ﷻ дың заңы, сол үшін де Алла ﷻ «كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا» (жер жүзіндегі халал және жақсы болған барлық нәрсені жеңдер) (құран 02:168) дейді, демек халал және таза нәрсені жеңіздер, халал денеге қуат береді, денсаулық сыйлайды, қуаныш әкеледі, ал харам бұлардың керісін әкеледі, ол ауру қылады, көңілсіз етеді, демек ол сізге және сіздің отбасыңызға барша жамандықпен кесір атаулыны алып келеді. Ал осыдан соң сіз өкініп, «мына балаларыма не болды, бұл отбасына не болды, менің отбасым берекесіз, мазасыз, олар жақсы емес, біз бұның қалай, неден болғанын біле алмадық» деп, зар қақсап қалатын боласыз, қиялдамаңыз, оларды тек халалмен асыраңыз, сонда бәрі жақсы болады, иншалла, бұдан басқа ештеңе жоқ, әрине, Алла ﷻ білдірместен бізді кешіреді. Бірақ сіз оның харам екендігін білсеңіз және оны қоймай істей берсеңіз, онда сақ болыңыз, тіпті ешкімге ештеңе білдірмей нәрсе алсаңыз да сақ болыңыз, тағы бір жер бар, ол жерде біздің ештеңеміз жасырын болмайды, демек қиямет күнінде барлығы ашыққа шығып көрсетілетін болады, бүкіл ел бұл ер я бұл әйелдің не істегенін көреді. Періштелер «мына адам сендерді алдады, ол бұны сендерден ұрлады, сендерге жамандық істеді» дейді, ал адамдар, «ох, мына адам! мен оны досым екен деп қалыппын, оны жақсы адам екен деп жүріппін» дейді, періштелер, «жоқ, бұл адам сендерге мынаны істеді, сондықтан оның жақсы амалдарынан алыңдар» дейді, міне осылай, егер ол олардың ақысын осы дүниеде берсе, оларды алдағаны үшін, жамандық істегені үшін олардан осы өмірде кешірім сұрап, өзін құтқаруына болады, алайда ол бұны істемей тұрып, ақиретке аттанып кетсе, бұл оған өте үлкен мәселе әкеледі, айтып өткеніміздей, ол барлығын осында тазалап алуына болады.

Олар шаруалар істейді, мәселен, пайғамбарымыз ﷺ айтып өткендей, кейбір адамдар таудай-таудай жақсы амалдар істейді, амалдарды таразыға таудай үлкен болып келеді, бірақ айтып өткеніміздей, оларға тағы біреулер келеді де, олар «бұны бер, сен мына адамға, мына әйелге бәлен жамандық істегенсің, жақсы амалыңнан оған бер» дейді, тағы басқалар да келеді, олар келе береді, келе береді, ал соңында манағы таудай үлкен жақсы амалдар жоқ болады, таусылып кетеді, келгендер оны түгетеді. Ол олма, түгегені былай тұрсын, кезінде манағы таудай амалы көп адам біреулері алдап, ақшаларын білдіремей алып алған еді, міне қазір сол алданған адамдар келіп, ақысын алмақшы болып, кезекте тұрады, ал оның бұнда оларға берерлік жақсы амал қалмады, енді не болмақ? ол баяғыда құлдырап, аударылған еді, пайғамбарымыз ﷺ ол хақында, ол адамға олар, «"өзің алдаған мына адамдардың жаман амалдарын ал, соны арқала" делінеді» дейді, ал қазір ол минусқа өтіп кетті. Міне осылай, ана адам, мына адам, және басқа көп адам келе берді де, ол бүкіл күнәлармен толады, онан соң ол осы күнәларға сәйкес жазаны алатын болатын, ол соған жіберіледі, бұл адам осы дүниеде өзінше, «мен жеңімпазбын, бақытты жүрмін» деп, ойлаған еді, бірақ ақиретте әділетсіз кетіп қалатын ештеңе болмайды, әр адам өз ұқықтарын қайтарып алады, одан соң бір бөлімі ана жаққа, тағы бір бөлімі мына жаққа кетеді. Сондықтан, біз осы адамдарды ақиретте осындай қиналатын хәлге түсіріп қоймалық, міне бұл сіздің осында жоғалтып алған нәрселеріңізден де маңызды, егер сіз осы адамдарға рахым көрсеткіңіз келсе, олардың бұнда ойына келгенін, нәпсілері қалағанын, шайтанның оларға әмір еткенін істеттіре бермеңіз, шайтан оларға тек тозаққа құлап кетуге әмір етеді. Алайда мұсылмандар мұсылман бауырына мейірімді, оған нәсихат-кеңес береді, ал егер ол нәсихат түсінбесе, адамдарға оған қатысты ескерту жасап, «мына адамнан сақтаныңдар, бұл дұрыс кісі емес, ол өзгелерден бұрын өзіне залал салп жатыр, сондықтан одан сақ болыңдар, оған өз өзіне зиян жасаттырмаңдар» дейді.

Ыстанбулда, бұғазда үлкен көпір бар еді, кейбір адамдар сол көпірден секіреді, ал оған сақшылар келеді, көшені 100, 200 адам торап алып, қатынас кептелісін жасайды, қатынас өте тығыз болып, жүруге мүлдем келмейді, сонда не болып жатыр еді? себебі біреу көпірден секіріп, өзін өлтірмекші болып жатыпты, ал адамдар болса, оны құтқарғысы келеді, болған іс осы еді, сондықтан, біз осындай адамдардың өздеріне залал әкелуінен сақ болалық, оларға бұны істеттірмелік, сақ болыңыз. Себебі шайтан қазір адамдарға осыны істеуге үйретуде, олар өте «батыр», қорықпайды, қазір осындай адамдар көбейіп кетті, олар қорықпайды, сондықтан сіз олардың өзіңізге де, өздеріне де зиян әкелуін тосыңыз, міне бұл да исламның әмірінен, адамдар арасында харам артқанда, оның салдары да олардан көріне бастайды, сондықтан, біз сақ болайық, бұнда «біз мұсылманбыз, біз мейірімдіміз, бола береді, оны тастап қоялық» деген нәрсе болмасын. Жоқ, сіз бұны адамдарға айтуыңыз керек, тіпті сіз оны елге айтсаңыз да, әлі де көп істер туылатын болады, бірақ Алла ﷻ көріп тұр, ештеңе жасырын болмас, осы үшін де Алла ﷻ мүминге жақсы және халал нәрсесімен нұр беретін болады, бірақ ол болмаса, еш нұр болмас, қараңғылық орнап, жамандық келер, Алла ﷻ бізді осыбір адамдардан сақтағай, оларға хидаят бергей, себебі иман азайып барады, адамдар халалды харам, ал харамды халал етіп алды, тіпті намаз оқып, құлшылық істеп жүргендер де осылай істеуде, бұл тақырып та өте маңызды. Ал мұрагерлік жәйлы Алла ﷻ құранда көрсетіп кеткен болып, біреу қайтыс болса, оның қатысты адамдарына қатысты ұқығы, мұрагерлігі берілуі керек, жұрт «الْمَوْتُ حَقُّ و الْمِيرَاث حَلَال» (өлім сөз жоқ барлығына келер, ал мұрагерлік халал) дейді, сондықтан, бұл да маңызды. Сіздер өзара бір-біріңізге бақыт тілеңіздер, кешірім сұрасыңыздар, сонда біздегі дүние аз я көп болса да берекелі болады, егер бұлай етпесеңіздер, қарғыс келетін болады және ол жақсы болмайды.

Мәуләнә Шайық Назым хазіретпен болған кезде, адамдардың өздеріне дұрыс болмаған нәрселерді сұрап жатқанын ұдайы көреміз, ал Мәуләнә оларға «қарашы, денің сау, көзің қара, бұл басқаның барлығынан жақсы» деп айтатын, біздің елдегі ең бай кісілердің бірі бар еді, ол кісі Мәуләнәға келіп, ақша жәйлы әңгіме айтып, көп ренжитін, ол «қайын атам ақшасын ана әйелге я мына жігітке қалдырыпты» деп ренжитін. Әлхамдулилла, олар расында өте бай еді, ақшасы көп, милион-милион еді, Мәуләнә оған «қарашы, сен үшін сенің денсаулығың ең маңызды, ренжіме» деп, оған көп ескертті, біз оған көп куә болдық, ол осылай ренжи берді, ренжи берді, бірақ бір жылдан соң, сүбіхан-Аллаһ, ол рак кеселіне дұшар болды да, тағы 6 ай өткен соң қайтыс болып кетті, ал Мәуләнә оған денсаулығына көңіл бөлуін алдын ала айтқан, бұл да Мәуләнәның кереметінен еді, ол бай кісі әрі өте жақсы ханым еді, рахматұллаһ ғалайха, ол өте жақсы әйел кісі болатын, бірақ ақшаға келгенде осындай істер болды, себебі оларда ер я әйелдің мұрагерлік мәселелері бар болатын, әр адам өмірінде кезкелген адамға мұрагерлік беруіне болады, бұл мәселе емес, жәй я жәй емес болсын, оған бола береді, ол харам емес. Бірақ бұдан тыс, әсіресе қазір адамдарда бір заң бар яғни рум заңы бар, демек ол заңда саған берілген нәрсені қайтадан қайтарып алуына болады, олар оны алғанда, оны иесінен тартып алады, оны ұрлап я күшпен тартып алады, ал бұл нәрсе сіз үшін жақсы болмас, мен осындай істерді айтып келген адамдарды көрдім. Тіпті мұсылмандар, тіпті мүриттер ақшаға келгенде, өздері үшін пайдаға келгенде, олар Алла ﷻ ды ұмытып қалады, шәриғатты ұмытады, пайғамбарымыз ﷺ ды ұмытады. Олар «біздің мемлекеттің заңы бұны қабыл етпейді, біз сотқа баралық, оны тез алайық» дейді, бұл жақсы емес, бірақ сонымен бірге ол басқа іс. Мұрагерлік ісінде олар бауырларына, әпеке-қарындастарына, сіңлілеріне мұра бермей жатады, бұл да харам, демек олар осы адамдардың ұқығын алды, ол харам, бұндайда олардың жегендері у болар. Сондықтан, сұхбатымыздың басында айтып өткендей, Алла ﷻ бізді «ағқал» яғни ақылды еткей, ақымақ болмаңыз, топас болмаңыз, кім манағыларды істесе, топас болмақ, ол расында ақымақ-дүр, Алла ﷻ бізді осындай ақымақ-топас адамдардан етпегей, иншалла.

- Уәмин Аллаһ ат-Тауфиқ, әл-Фатиха.
- Әулие Сопы Маулана Шайық Мехмет Әділ әр-Раббани Хазірет, Нақышбанд Тәриқатының 41-Әулие Шайығы

#ислам #сүннет #әулие #жүрек #қазақ #дін #тәриқат #сопы #сопылық #намаз #алла #allah #ораза #туражол #нақшыбанд #тасауф #kazakhstan #kazakh #islam
nvrislam.net
instagram.com/nvrislami




سۇحبات: بايقا، ولار اقيرەتتە ساۋابىڭدى الۋ ءۇشىن كەزەككە تۇرادى (2025.02.10 / حيجرا 1446-جىل 11-شاعبان)
يسلامبول (ستانبۋل)، تۇركيا.

ءاس-ءسالامۋ الەيكۋم ۋا راحماتۋللاحي ۋا باراكاتۋحۋ.
اعۋزۋبيللاھي ميناش-شايتانير راجيم، بيسميللاحير راحمانير راحيم.
ۋا س-سالاتۋ ۋا س-سالامۋ ءعالا راسۋلينا مۇحامادين ءسايدي ل-اۋالينا ۋا ل-اقيرين، ءمادات يا راسۋلاللاھ، ءمادات يا ءساداتي ءاسحابي راسۋليلاھ، ءمادات يا ماشايقينا، ءداستۇر ءماۋلانا شايىق ابدۋللاھ ءال-ءفايز ءاد-داعىستاني، شايىق مۇحامماد نازىم ءال-حاققاني، ءمادات. ءتاريقاتۋنا ءاس-سۇحباح ۋا ل-قايرۋ في ل-ءجامياح.

(United Kingdom، Smethwick، Smethwick Jamia Masjid-دا ايتىلعان سۇحبات) پايعامبارىمىز ﷺ ۇمبەتتى وياتىپ، ساق بولۋعا، الدانىپ قالماۋعا شاقىرادى، ول «لاَ يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ‏» (ءمۇمين ءبىر تەسىكتەن ەكى رەت شاقتىرمايدى) دەيدى، بۇنىڭ ماعىناسى سول، ءمۇمين ۇقساس ءبىر تەسىكتەگى جىلانعا ءوزىن ەكى رەت شاقتىرمايدى دەمەكىلىك-ءدۇر، ارينە، ەرتە زاماندا جىلان كوپ بولعان بولىپ، جەردەگى ءبىر تەسىكتەن ونى جىلان شاعىپ العان بولسا، ول وسى تەسىكتەن ساق جۇرەتىن بولادى. ءبىراق بۇنىڭ ماعىناسى تەك جىلان عانا ەمەس، بارلىق ىستەن ساق بولۋدى بىلدىرەدى، ءبىز ءقازىر ءوزىمىزدى شاعىپ، تىستەيتىن جىلاندى دا تابا المايمىز، الايدا ءقازىر جىلاننان دا ءقاۋىپتى نارسەلەر ءورىپ ءجۇر، شايتان بار، جامان ادامدار بار، ولار سىزدەن بارلىعىن العىسى كەلەدى، ولار ءسىزدىڭ اقشاڭىزدى، جەرىڭىزدى جانە باسقا كوپتەگەن نارسەلەردى العىسى كەلەدى، سوندىقتان ساق بولىڭىز، پايعامبارىمىز ﷺ نىڭ ايتقانى مىنە وسى. وزىڭىزگە كوڭىل ءبولىڭىز، بارىڭىزدى جاقسى ساقتاڭىز، سەبەبى ول اللا ﷻ دان بەرىلگەن ساۋعا، اسىرەسە يماندى ساقتاڭىز، ونى ءسىزدى الداپ، يمانىڭىزدى الىپ كەتپەكشى بولعان ادامدارعا تاستاپ قويماڭىز، ويانۋىڭىز كەرەك، الدانباڭىز، كوپتەگەن ادامدار «ءبىز ونى كوردىك، مۇنى كوردىك، ودان يا بۇدان تۇگىلەندى ەستىدىك، سوڭىرا ءبىز تۋرا جولدى تاستاپ، باسقا ۇقساماعان جولدارعا ءتۇسىپ كەتتىك، ال ودان تۇك پايدا جوق ەكەن، ولار بىزگە تەك جامان نارسەلەردى ۇيرەتتى» دەپ جاتادى.

ءسىز ساق بولۋىڭىز كەرەك، پايعامبارىمىز ﷺ نىڭ پايعامبار مەشىتىنە كەلگەن ءبىر بەدەۋيگە ايتىپ كەتىكەنىندەي ۇلگىدە بولالىق، ءبىر بەدەۋين تۇيەسىن بايلاماستان مەشىت سىرتىنا تاستاپ، ناماز وقۋعا كەتىپ قالادى، نامازدان سوڭ تۇيەسىن مىنىبەك بولىپ ىزدەيدى، قاراسا، تۇيەسى جوق، ونى تابا الماي قويادى، ول پايعامبارىمىز ﷺ عا رەنجىپ، «مەنىڭ تۇيەم بۇل جەردەن كەتىپ قالىپتى، جوعالىپ كەتتى» دەيدى. پايعامبارىمىز ﷺ ودان «قاشان قويدىڭ، ونى بايلادىڭ با؟» دەپ سۇرايدى، ول «جوق، مەن قاسيەتتى جەرگە كەلدىم عوي، مەن ول "وسى جەردەن كەتپەيدى، ەشقايدا بارمايدى" دەپ، ويلاپ قالىپپىن» دەيدى، سوندا ول بەدەۋينگە، «اعْقِلْ وَتَوَكَّلْ» (ونى بايلا، سوسىن اللاعا تاۋەكەل ەت) دەيدى، دەمەك اۋەلى ءبىلىڭىز، بۇنداعى «اعقيل» ءسوزى «ونى بايلا» دەگەن ماعىنادا، ودان سوڭ اللا ﷻ عا تاۋەكەل ەتىڭىز. ەگەر ءسىز ونى بايلاعان سوڭ، ادامدار ونى الىپ كەتسە، كەتىپ قالسا، سودان سوڭ ءسىزدىڭ رەنجۋگە ۇقىعىڭىز بار، ءبىراق ءقازىر ءسىز ىستەۋگە ءتيىستى ىستەمەي تۇرىپ، رەنجىپ جاتسىز، بۇل ءسىزدىڭ قاتەلىگىڭىز بولماق، الايدا پايعامبارىمىز ﷺ نىڭ مەيىرىمىندە، سوڭىرا بەدەۋين تۇيەسىن تاۋىپ الادى، كوپتەگەن ادامدار اڭگىمەنىڭ سوڭىن بىلمەي، «بەدەۋين تۇيەسىن سول بويى جوعالىتتى» دەر، ءبىراق ءىس سوڭى دا ماڭىزدى، پايعامبارىمىز ﷺ نىڭ ءومىرى بىزدەر ءۇشىن ۇلكەن عيبىرات، اسىرەسە بۇنداعى ونىڭ «اعقيل» ءسوزى سولاي، «اعقيل ءۋا تاۋاككال»، اعقيل ماعىناسى بايلاۋ، ونىڭ باسقا ماعىنالارى «ميىڭدى ىستەت، اقىلىڭدى ىستەت، دانالعىڭدى ىستەت» دەگەندى بىلدىرەدى، «اقىل، مي» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن «اقل» دەگەن سوزدەن كەلگەن.

سوندىقتان، ءسىز ميىڭىزدى ىستەتە ءبىلىڭىز، اللا ﷻ تەك ءىشىپ جەپ، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن عانا جاراتقان جوق، حايۋانداردا ءىشىپ جەيدى، ءومىر سۇرەدى، ءبىراق ولاردا نە ىستەۋ كەرەك، نەنى ىستەمەۋ كەرەك ەكەندىگىن بىلەتىن يرادا-ەرىك جوق، ولاردا ءىشىپ جەۋگە جانە قاۋىپتەن ساقتانۋعا جەتەرلىك اللا ﷻ بەرگەن از عانا اقىل بار، اللا ﷻ ولارعا وسىنى بەرگەن. ءبىراق اللا ﷻ ادام بالاسىنا «وزدەرىنە قاراسىن، وتباسىنا قاراسىن» دەپ، اقىل بەرگەن، ءقازىر كوپتەگەن ادامدار باسقا ادامدار جاعىنان ءاردايىم الدانىپ جۇرەدى، الدامشىلار ولاردى «مەن بۇنى ىستەپ بەرەمىن، ءبىز ونى ىستەپ بەرەمىز» دەپ الدايدى، ال سوڭىندا ولار ولاردى الداپ، اقشاسىن الىپ كەتەدى، سونىمەن بىرگە ولار ولارعا ەشتەڭە ىستەي المايدى. مىنە بۇل دا ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، كىمدە نىعىمەت بار بولسا، ولار ونىڭ جاقسىلىققا الدە جاماندىققا ىستەتىلىپ جاتقانىنا قاراۋى كەرەك، سەبەبى اللا ﷻ سىزگە دە نىعىمەت بەردى، نىعىمەت اللا ﷻ دان كەلەدى، ول سىزگە وسىنى بەردى، ءسىز ساق بولۋىڭىز كەرەك، الدامكوستەرگە، جامان ادامدارعا، قىڭىر ادامدارعا وسى نىعىمەتىڭىزدى، اقشاڭىزدى الدىرىپ قويماڭىز، وسىعان امال ەتسەڭىز، ەگەر اقىلدى بولساڭىز، ءسىز اقشاڭىزدى بۇزىقتارعا الدىرتىپ قويمايسىز. بۇل جاعداي قىڭىر ادامنان بۇرىن ءسىزدىڭ وزىڭىزگە پايدالى بولماق، ەگەر الدانباساڭىز، سوندا ماناعى جامان ادام سىزدەن الداپ العان حارام اقشامەن حارام ءىس ىستەپ، حارام تاماق جەمەيتىن بولادى جانە وتباسىمەن بالالارىن حارام اقشامەن اسىرامايتىن بولادى، ەگەر ولار حارام جەسە، ولار جامان ادامعا اينالادى، ال ءسىز ولارعا اقشاڭىزدى الدانىپ بەرگەندىكتەن، ولار ونىمەن حارام ىستەدى، حارام جەدى، سوندىقتان بۇندا ءسىز دە ءمالىم از مولشەردە جاۋاپكەرشىلىك نەمەسە كۇنا ارقالايسىز.

بۇلار وتە ماڭىزدى، اۋليەلەرمەن ساحابالار حارامدى مۇلدەم جەمەگەن، اسىرەسە يمان اعزام ءابۋ-حانيفا حازىرەت قوناققا شاقىرعان جەرگە ەشقاشان بارماعان، ادامدار ونى سىرتقا تاماققا يا كەزكەلگەن جەرگە شاقىرسا، ول بارمايتىن ەدى، ول حاديا ياعني ساۋعا-سىيلىقتى دا المايتىن، ولاردى مۇلدەم قابىلدامايتىن ەدى، ولار مىنە وسىنداي بولعان. كوپتەگەن ادامدار، «ءبىز حارام ىستەمەدىك، بۇل وتە حالال، ءسىز ونى جەۋىڭىز كەرەك» دەپ، سەرت بەرسە دە، جوق، ول ونى ەشقاشان جەمەيتىن، دەمەك كوپتەگەن اۋليەلەر، كوپتەگەن عۇلامالار اۋزىنا سىرتتان ءبىر تىستەم استى سالماعان، ولار اسىنا مىسقالداي حارامنىڭ ارالاسۋىن قالاماعان، ولار ەش حارام جەگىسى كەلمەگەن. ماسەلەن، ءبىر عۇلاما تاماق جەپ قويىپ، ونى قايتا قۇسادى، ول «بۇل نە؟ ول قايدان كەلدى؟» دەيدى، ول ونى «ءوز ۇيىنەن كەلگەن تاماق ەكەن» دەپ ويلاعان، ال ادامدار وعان تاماقتىڭ ونىڭ ءوز ۇيىنەن ەمەس ەكەندىگىن ايتىپ، «بۇل تاماقتى باسقا بىرەۋ جىبەردى» دەيدى، سوندىقتان، قاراڭىز، ءتىپتى ولاردىڭ دەنەسى ەشتەڭەنى قابىلداماعان. دەمەك ادامدار ءۇشىن بالالارىن جاقسى جانە تازا اسپەن اسىراۋ وتە ماڭىزدى، بىرەۋلەر ادامداردى الداي السا، ولار وعان قۋانادى، ولار «وح، بۇگىن ءبىز ءبىر اقىماقتى الداپ، ودان مىڭ پاۋند الدىق، بۇل ونى بىلمەدى» دەيدى، جانە ولار وسى اقشاعا ۇيىنە كەباپ، بۇرگۋر يا باسقا كوپ نارسەلەر اكەلەدى، ءبىراق بۇل تاماق ەمەس، ۋ بولماق، ءسىز وتباسىڭىزدى ۋمەن تاماقتاندىرىپ جاتسىز، كىم بالالارىن ۋمەن اسىراعىسى كەلەدى؟ ەش ادام ۇيتپەس، ولار ءتىپتى بالالارىنا ۇزاق تۇرىپ قالعان تاماقتى دا بەرگىسى كەلەمەس.

سوندىقتان، ءبىز سۇحباتتىڭ باسىنان، «اعقي»، «اقىلدى بول» دەپ ايتتىق، ميىڭىزدى ىستەتە ءبىلىڭىز، ءسىز تاپقان نارسەنىڭ بارلىعى ءسىز ءۇشىن پايدالى بولا بەرمەيدى، كوپتەگەن ۋلى نارسەلەر بار، ولار ءسىزدى ولتىرەدى، سىزگە زالال اكەلەدى، مىنە بۇل اللا ﷻ دىڭ زاڭى، سول ءۇشىن دە اللا ﷻ «كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا» (جەر جۇزىندەگى حالال جانە جاقسى بولعان بارلىق نارسەنى جەڭدەر) (قۇران 02:168) دەيدى، دەمەك حالال جانە تازا نارسەنى جەڭىزدەر، حالال دەنەگە قۋات بەرەدى، دەنساۋلىق سىيلايدى، قۋانىش اكەلەدى، ال حارام بۇلاردىڭ كەرىسىن اكەلەدى، ول اۋرۋ قىلادى، كوڭىلسىز ەتەدى، دەمەك ول سىزگە جانە ءسىزدىڭ وتباسىڭىزعا بارشا جاماندىقپەن كەسىر اتاۋلىنى الىپ كەلەدى. ال وسىدان سوڭ ءسىز وكىنىپ، «مىنا بالالارىما نە بولدى، بۇل وتباسىنا نە بولدى، مەنىڭ وتباسىم بەرەكەسىز، مازاسىز، ولار جاقسى ەمەس، ءبىز بۇنىڭ قالاي، نەدەن بولعانىن بىلە المادىق» دەپ، زار قاقساپ قالاتىن بولاسىز، قيالداماڭىز، ولاردى تەك حالالمەن اسىراڭىز، سوندا ءبارى جاقسى بولادى، ينشاللا، بۇدان باسقا ەشتەڭە جوق، ارينە، اللا ﷻ بىلدىرمەستەن ءبىزدى كەشىرەدى. ءبىراق ءسىز ونىڭ حارام ەكەندىگىن بىلسەڭىز جانە ونى قويماي ىستەي بەرسەڭىز، وندا ساق بولىڭىز، ءتىپتى ەشكىمگە ەشتەڭە بىلدىرمەي نارسە الساڭىز دا ساق بولىڭىز، تاعى ءبىر جەر بار، ول جەردە ءبىزدىڭ ەشتەڭەمىز جاسىرىن بولمايدى، دەمەك قيامەت كۇنىندە بارلىعى اشىققا شىعىپ كورسەتىلەتىن بولادى، بۇكىل ەل بۇل ەر يا بۇل ايەلدىڭ نە ىستەگەنىن كورەدى. پەرىشتەلەر «مىنا ادام سەندەردى الدادى، ول بۇنى سەندەردەن ۇرلادى، سەندەرگە جاماندىق ىستەدى» دەيدى، ال ادامدار، «وح، مىنا ادام! مەن ونى دوسىم ەكەن دەپ قالىپپىن، ونى جاقسى ادام ەكەن دەپ ءجۇرىپپىن» دەيدى، پەرىشتەلەر، «جوق، بۇل ادام سەندەرگە مىنانى ىستەدى، سوندىقتان ونىڭ جاقسى امالدارىنان الىڭدار» دەيدى، مىنە وسىلاي، ەگەر ول ولاردىڭ اقىسىن وسى دۇنيەدە بەرسە، ولاردى الداعانى ءۇشىن، جاماندىق ىستەگەنى ءۇشىن ولاردان وسى ومىردە كەشىرىم سۇراپ، ءوزىن قۇتقارۋىنا بولادى، الايدا ول بۇنى ىستەمەي تۇرىپ، اقيرەتكە اتتانىپ كەتسە، بۇل وعان وتە ۇلكەن ماسەلە اكەلەدى، ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ول بارلىعىن وسىندا تازالاپ الۋىنا بولادى.

ولار شارۋالار ىستەيدى، ماسەلەن، پايعامبارىمىز ﷺ ايتىپ وتكەندەي، كەيبىر ادامدار تاۋداي-تاۋداي جاقسى امالدار ىستەيدى، امالداردى تارازىعا تاۋداي ۇلكەن بولىپ كەلەدى، ءبىراق ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ولارعا تاعى بىرەۋلەر كەلەدى دە، ولار «بۇنى بەر، سەن مىنا ادامعا، مىنا ايەلگە بالەن جاماندىق ىستەگەنسىڭ، جاقسى امالىڭنان وعان بەر» دەيدى، تاعى باسقالار دا كەلەدى، ولار كەلە بەرەدى، كەلە بەرەدى، ال سوڭىندا ماناعى تاۋداي ۇلكەن جاقسى امالدار جوق بولادى، تاۋسىلىپ كەتەدى، كەلگەندەر ونى تۇگەتەدى. ول ولما، تۇگەگەنى بىلاي تۇرسىن، كەزىندە ماناعى تاۋداي امالى كوپ ادام بىرەۋلەرى الداپ، اقشالارىن بىلدىرەمەي الىپ العان ەدى، مىنە ءقازىر سول الدانعان ادامدار كەلىپ، اقىسىن الماقشى بولىپ، كەزەكتە تۇرادى، ال ونىڭ بۇندا ولارعا بەرەرلىك جاقسى امال قالمادى، ەندى نە بولماق؟ ول باياعىدا قۇلدىراپ، اۋدارىلعان ەدى، پايعامبارىمىز ﷺ ول حاقىندا، ول ادامعا ولار، «"ءوزىڭ الداعان مىنا ادامداردىڭ جامان امالدارىن ال، سونى ارقالا" دەلىنەدى» دەيدى، ال ءقازىر ول مينۋسقا ءوتىپ كەتتى. مىنە وسىلاي، انا ادام، مىنا ادام، جانە باسقا كوپ ادام كەلە بەردى دە، ول بۇكىل كۇنالارمەن تولادى، ونان سوڭ ول وسى كۇنالارعا سايكەس جازانى الاتىن بولاتىن، ول سوعان جىبەرىلەدى، بۇل ادام وسى دۇنيەدە وزىنشە، «مەن جەڭىمپازبىن، باقىتتى ءجۇرمىن» دەپ، ويلاعان ەدى، ءبىراق اقيرەتتە ادىلەتسىز كەتىپ قالاتىن ەشتەڭە بولمايدى، ءار ادام ءوز ۇقىقتارىن قايتارىپ الادى، ودان سوڭ ءبىر ءبولىمى انا جاققا، تاعى ءبىر ءبولىمى مىنا جاققا كەتەدى. سوندىقتان، ءبىز وسى ادامداردى اقيرەتتە وسىنداي قينالاتىن حالگە ءتۇسىرىپ قويمالىق، مىنە بۇل ءسىزدىڭ وسىندا جوعالتىپ العان نارسەلەرىڭىزدەن دە ماڭىزدى، ەگەر ءسىز وسى ادامدارعا راحىم كورسەتكىڭىز كەلسە، ولاردىڭ بۇندا ويىنا كەلگەنىن، ناپسىلەرى قالاعانىن، شايتاننىڭ ولارعا ءامىر ەتكەنىن ىستەتتىرە بەرمەڭىز، شايتان ولارعا تەك توزاققا قۇلاپ كەتۋگە ءامىر ەتەدى. الايدا مۇسىلماندار مۇسىلمان باۋىرىنا مەيىرىمدى، وعان ءناسيحات-كەڭەس بەرەدى، ال ەگەر ول ءناسيحات تۇسىنبەسە، ادامدارعا وعان قاتىستى ەسكەرتۋ جاساپ، «مىنا ادامنان ساقتانىڭدار، بۇل دۇرىس كىسى ەمەس، ول وزگەلەردەن بۇرىن وزىنە زالال سالپ جاتىر، سوندىقتان ودان ساق بولىڭدار، وعان ءوز وزىنە زيان جاساتتىرماڭدار» دەيدى.

ىستانبۋلدا، بۇعازدا ۇلكەن كوپىر بار ەدى، كەيبىر ادامدار سول كوپىردەن سەكىرەدى، ال وعان ساقشىلار كەلەدى، كوشەنى 100، 200 ادام توراپ الىپ، قاتىناس كەپتەلىسىن جاسايدى، قاتىناس وتە تىعىز بولىپ، جۇرۋگە مۇلدەم كەلمەيدى، سوندا نە بولىپ جاتىر ەدى؟ سەبەبى بىرەۋ كوپىردەن سەكىرىپ، ءوزىن ولتىرمەكشى بولىپ جاتىپتى، ال ادامدار بولسا، ونى قۇتقارعىسى كەلەدى، بولعان ءىس وسى ەدى، سوندىقتان، ءبىز وسىنداي ادامداردىڭ وزدەرىنە زالال اكەلۋىنەن ساق بولالىق، ولارعا بۇنى ىستەتتىرمەلىك، ساق بولىڭىز. سەبەبى شايتان ءقازىر ادامدارعا وسىنى ىستەۋگە ۇيرەتۋدە، ولار وتە «باتىر»، قورىقپايدى، ءقازىر وسىنداي ادامدار كوبەيىپ كەتتى، ولار قورىقپايدى، سوندىقتان ءسىز ولاردىڭ وزىڭىزگە دە، وزدەرىنە دە زيان اكەلۋىن توسىڭىز، مىنە بۇل دا يسلامنىڭ امىرىنەن، ادامدار اراسىندا حارام ارتقاندا، ونىڭ سالدارى دا ولاردان كورىنە باستايدى، سوندىقتان، ءبىز ساق بولايىق، بۇندا «ءبىز مۇسىلمانبىز، ءبىز مەيىرىمدىمىز، بولا بەرەدى، ونى تاستاپ قويالىق» دەگەن نارسە بولماسىن. جوق، ءسىز بۇنى ادامدارعا ايتۋىڭىز كەرەك، ءتىپتى ءسىز ونى ەلگە ايتساڭىز دا، ءالى دە كوپ ىستەر تۋىلاتىن بولادى، ءبىراق اللا ﷻ كورىپ تۇر، ەشتەڭە جاسىرىن بولماس، وسى ءۇشىن دە اللا ﷻ مۇمينگە جاقسى جانە حالال نارسەسىمەن نۇر بەرەتىن بولادى، ءبىراق ول بولماسا، ەش نۇر بولماس، قاراڭعىلىق ورناپ، جاماندىق كەلەر، اللا ﷻ ءبىزدى ءوسىبىر ادامداردان ساقتاعاي، ولارعا حيدايات بەرگەي، سەبەبى يمان ازايىپ بارادى، ادامدار حالالدى حارام، ال حارامدى حالال ەتىپ الدى، ءتىپتى ناماز وقىپ، قۇلشىلىق ىستەپ جۇرگەندەر دە وسىلاي ىستەۋدە، بۇل تاقىرىپ تا وتە ماڭىزدى. ال مۇراگەرلىك ءجايلى اللا ﷻ قۇراندا كورسەتىپ كەتكەن بولىپ، بىرەۋ قايتىس بولسا، ونىڭ قاتىستى ادامدارىنا قاتىستى ۇقىعى، مۇراگەرلىگى بەرىلۋى كەرەك، جۇرت «الْمَوْتُ حَقُّ و الْمِيرَاث حَلَال» (ءولىم ءسوز جوق بارلىعىنا كەلەر، ال مۇراگەرلىك حالال) دەيدى، سوندىقتان، بۇل دا ماڭىزدى. سىزدەر ءوزارا ءبىر-بىرىڭىزگە باقىت تىلەڭىزدەر، كەشىرىم سۇراسىڭىزدار، سوندا بىزدەگى دۇنيە از يا كوپ بولسا دا بەرەكەلى بولادى، ەگەر بۇلاي ەتپەسەڭىزدەر، قارعىس كەلەتىن بولادى جانە ول جاقسى بولمايدى.

ءماۋلانا شايىق نازىم حازىرەتپەن بولعان كەزدە، ادامداردىڭ وزدەرىنە دۇرىس بولماعان نارسەلەردى سۇراپ جاتقانىن ۇدايى كورەمىز، ال ءماۋلانا ولارعا «قاراشى، دەنىڭ ساۋ، كوزىڭ قارا، بۇل باسقانىڭ بارلىعىنان جاقسى» دەپ ايتاتىن، ءبىزدىڭ ەلدەگى ەڭ باي كىسىلەردىڭ ءبىرى بار ەدى، ول كىسى ءماۋلاناعا كەلىپ، اقشا ءجايلى اڭگىمە ايتىپ، كوپ رەنجيتىن، ول «قايىن اتام اقشاسىن انا ايەلگە يا مىنا جىگىتكە قالدىرىپتى» دەپ رەنجيتىن. ءالحامدۋليللا، ولار راسىندا وتە باي ەدى، اقشاسى كوپ، ميليون-ميليون ەدى، ءماۋلانا وعان «قاراشى، سەن ءۇشىن سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ ەڭ ماڭىزدى، رەنجىمە» دەپ، وعان كوپ ەسكەرتتى، ءبىز وعان كوپ كۋا بولدىق، ول وسىلاي رەنجي بەردى، رەنجي بەردى، ءبىراق ءبىر جىلدان سوڭ، ءسۇبىحان-اللاھ، ول راك كەسەلىنە دۇشار بولدى دا، تاعى 6 اي وتكەن سوڭ قايتىس بولىپ كەتتى، ال ءماۋلانا وعان دەنساۋلىعىنا كوڭىل ءبولۋىن الدىن الا ايتقان، بۇل دا ءماۋلانانىڭ كەرەمەتىنەن ەدى، ول باي كىسى ءارى وتە جاقسى حانىم ەدى، راحماتۇللاھ عالايحا، ول وتە جاقسى ايەل كىسى بولاتىن، ءبىراق اقشاعا كەلگەندە وسىنداي ىستەر بولدى، سەبەبى ولاردا ەر يا ايەلدىڭ مۇراگەرلىك ماسەلەلەرى بار بولاتىن، ءار ادام ومىرىندە كەزكەلگەن ادامعا مۇراگەرلىك بەرۋىنە بولادى، بۇل ماسەلە ەمەس، ءجاي يا ءجاي ەمەس بولسىن، وعان بولا بەرەدى، ول حارام ەمەس. ءبىراق بۇدان تىس، اسىرەسە ءقازىر ادامداردا ءبىر زاڭ بار ياعني رۋم زاڭى بار، دەمەك ول زاڭدا ساعان بەرىلگەن نارسەنى قايتادان قايتارىپ الۋىنا بولادى، ولار ونى العاندا، ونى يەسىنەن تارتىپ الادى، ونى ۇرلاپ يا كۇشپەن تارتىپ الادى، ال بۇل نارسە ءسىز ءۇشىن جاقسى بولماس، مەن وسىنداي ىستەردى ايتىپ كەلگەن ادامداردى كوردىم. ءتىپتى مۇسىلماندار، ءتىپتى مۇريتتەر اقشاعا كەلگەندە، وزدەرى ءۇشىن پايداعا كەلگەندە، ولار اللا ﷻ دى ۇمىتىپ قالادى، ءشاريعاتتى ۇمىتادى، پايعامبارىمىز ﷺ دى ۇمىتادى. ولار «ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ زاڭى بۇنى قابىل ەتپەيدى، ءبىز سوتقا بارالىق، ونى تەز الايىق» دەيدى، بۇل جاقسى ەمەس، ءبىراق سونىمەن بىرگە ول باسقا ءىس. مۇراگەرلىك ىسىندە ولار باۋىرلارىنا، اپەكە-قارىنداستارىنا، سىڭلىلەرىنە مۇرا بەرمەي جاتادى، بۇل دا حارام، دەمەك ولار وسى ادامداردىڭ ۇقىعىن الدى، ول حارام، بۇندايدا ولاردىڭ جەگەندەرى ۋ بولار. سوندىقتان، سۇحباتىمىزدىڭ باسىندا ايتىپ وتكەندەي، اللا ﷻ ءبىزدى «اعقال» ياعني اقىلدى ەتكەي، اقىماق بولماڭىز، توپاس بولماڭىز، كىم ماناعىلاردى ىستەسە، توپاس بولماق، ول راسىندا اقىماق-ءدۇر، اللا ﷻ ءبىزدى وسىنداي اقىماق-توپاس ادامداردان ەتپەگەي، ينشاللا.

- ءۋامين اللاھ ات-تاۋفيق، ءال-فاتيحا.
- اۋليە سوپى ماۋلانا شايىق مەحمەت ءادىل ءار-رابباني حازىرەت، ناقىشباند ءتاريقاتىنىڭ 41-اۋليە شايىعى

#يسلام #سۇننەت #اۋليە #جۇرەك #قازاق #ءدىن #ءتاريقات #سوپى #سوپىلىق #ناماز #اللا #allah #ورازا #تۋراجول #ناقشىباند #تاساۋف #kazakhstan #kazakh #islam
nvrislam.net
instagram.com/nvrislami
Сілтеме: https://www.nvrislam.net/index.php?j=kz&post=8074